Πανήγυρις σήμερα του Αγίου Αντωνίου και διαπίστωσα πως κάθε
χρόνος που περνά με κουράζει όλο και περισσότερο η φροντίδα που μου αναλογεί,
έστω και περιορισμένη. Μόλις αυτήν την ώρα ηρέμησα και μη έχοντας κουράγιο για κόντρα
με το πληκτρολόγιο, σκέφτηκα να μην αφήσω τους αναγνώστες του Πυθαγόρα
παραπονεμένους γι’ αυτό απολαύστε τι γράφει ο Ουμπέρτο Έκο για τα ρολόγια.
Διαβάζω την περιγραφή ενός ρολογιού. Πρόκειται για το Patek
Philippe C 89. Είναι ένα ρολόι τσέπης με διπλή κάσα από χρυσάφι 18 καρατιών και
κάνει 33 διαφορετικές δουλειές. Το περιοδικό στο οποίο διαβάζω την περιγραφή
δεν γράφει την τιμή. Υποθέτω λόγω ελλείψεως χώρου (θα μπορούσε όμως να τη
γράψει περιληπτικά σε εκατομμύρια κι όχι σε λιρέτες). Νιώθοντας μια τρομερή
ψυχική κατάπτωση, πήγα κι αγόρασα ένα καινούργιο Casio, πολύ φτηνό, όπως κάνουν
εκείνοι που λαχταρώντας απερίγραπτα μια Ferrari, για να ηρεμήσουν πηγαίνουν και
αγοράζουν ένα ραδιοφωνάκι με ξυπνητήρι. Στο κάτω κάτω, για να κουβαλάω ένα
ρολόι τσέπης θα’ πρεπε ν’ αγοράσω και το κατάλληλο γιλέκο.
Θα μπορούσα όμως, έλεγα μέσα μου, να το έχω στο τραπέζι. Θα
περνούσα ώρες και ώρες ξέροντας πόσο του μηνός έχουμε, ποιά μέρα της εβδομάδας,
ποιο μήνα, ποιό έτος, ποιά δεκαετία και ποιόν αιώνα, κι ακόμη τα δίσεκτα έτη,
τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα της δικής μας ώρας, τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα
της ώρας σε κάποια άλλη χώρα κατά το κέφι μου, τη θερμοκρασία, την αστρική ώρα,
τις φάσεις της σελήνης, την ώρα ανατολής και δύσης του ήλιου, τη θέση του ήλιου
στον Ζωδιακό κύκλο, για να μην αναφέρω τις άπειρες ανατριχίλες που θα μου
πρόσφερε η ολοκληρωμένη και κινητή παράσταση του χάρτη των άστρων και το
συγκλονιστικό παιχνίδι με τα διάφορα καντράν. Θα μπορούσα ακόμη και ν’
αποφασίζω μια μικρή ανάπαυση χάρις στο ενσωματωμένο ξυπνητήρι. Παρά λίγο να το
ξεχάσω: ένας μικρός δείκτης θα με πληροφορεί σχετικά με το υπόλοιπο που μένει
από το αρχικό κούρδισμα. Και, φυσικά, παρά λίγο να το ξεχάσω κι αυτό, θα μπορώ
να ξέρω και τι ώρα είναι. Αλλά γιατί να το ξέρω;
Αν ήμουν κάτοχος ενός παρομοίου θαύματος δε θα μ’ ενδιέφερε
καθόλου να ξέρω ότι η ώρα είναι δέκα και δέκα. Θα προτιμούσα να παρακολουθώ την
ανατολή και τη δύση του ήλιου (και θα μπορούσα να το κάνω ακόμη και σ’ ένα σκοτεινό
θάλαμο), θα συγκέντρωνα πληροφορίες για τη θερμοκρασία, θα έφτιαχνα ωροσκόπια,
θα ονειρευόμουν την ημέρα πάνω στο γαλάζιο καντράν τ’ αστέρια που θα μπορούσα
να δω τη νύχτα, τη νύχτα όμως θα την περνούσα υπολογίζοντας το χρόνο που μας
χωρίζει απ’ το Πάσχα. Μ’ ένα τέτοιο ρολόι δεν υπάρχει πια λόγος να μετράμε τον
εξωτερικό χρόνο, επειδή θά ‘πρεπε ν’ ασχολούμαστε μαζί του σ’ όλη μας τη ζωή,
κι ο χρόνος που μας παρουσιάζει θα μεταμορφωνόταν από ακίνητη εικόνα της
αιωνιότητας σε αιωνιότητα στην πράξη, ή με άλλα λόγια ο χρόνος θα ήταν μόνο μια
μυθική παραίσθηση που την προκαλεί εκείνος ο μαγικός καθρέφτης.
Όλα αυτά τα γράφω επειδή τον τελευταίο καιρό είδα να
κυκλοφορούν διάφορα περιοδικά που απευθύνονται μόνο σε συλλέκτες ρολογιών.
Είναι πολύχρωμα, σε καλό χαρτί, και θα πρέπει να κοστίζουν αρκετά. Κι
αναρωτιέμαι: τα αγοράζουν διάφοροι αναγνώστες που τα ξεφυλλίζουν σαν βιβλία με
παραμύθια και νεράιδες, ή μήπως απευθύνονται (όπως υποψιάζομαι) και σε κάποιο
ειδικό κοινό αγοραστών; Μια τέτοια περίπτωση θα σήμαινε ότι όσο περισσότερο το
μηχανικό ρολόι, το θαύμα μιας εκατοντάχρονης εμπειρίας, καταντάει άχρηστο γιατί
αντικαθίσταται από τα πάμφθηνα ηλεκτρονικά ρολόγια, τόσο περισσότερο μεγαλώνει
κι απλώνεται η επιθυμία να αποκτήσουμε, να επιδείξουμε, να κοιτάξουμε με λατρεία,
ν’ αποθησαυρίσουμε (σαν επένδυση) αυτές τις υπέροχες, αυτές τις τέλειες μηχανές
του χρόνου.
Είναι ολοφάνερο ότι οι μηχανές αυτές δεν σχεδιάστηκαν για να
μας δείχνουν την ώρα. Το πλήθος των λειτουργιών και η κομψή κατανομή του σε
πολυάριθμα και συμμετρικά καντράν, μας υποχρεώνει, αν θέλουμε, να μάθουμε ότι
σήμερα είναι Παρασκευή, 24 Μάΐου, και η ώρα τρεις και είκοσι, να παρακολουθούμε
για μεγάλο χρονικό διάστημα τους πολυάριθμους δείκτες και ταυτόχρονα να κρατάμε
σημειώσεις σ’ ένα τετράδιο. Από την άλλη πλευρά, οι φθονεροί ηλεκτρονικοί
Ιάπωνες, που τώρα ντρέπονται για την πρωτόγονη πρακτικότητά τους, σήμερα μας
υπόσχονται μικροσκοπικά καντράν που θα μας δείχνουν τη βαρομετρική πίεση, το
υψόμετρο, το βάθος στη θάλασσα, και ταυτόχρονα θα μας εξασφαλίζουν χρονόμετρο,
countdown, θερμόμετρο, εκτός, φυσικά, από την τράπεζα δεδομένων, όλες τις ώρες
σε όλα τα κράτη, οχτώ διαφορετικά ξυπνητήρια, ηλεκτρονικό υπολογιστή, σύστημα
υπολογισμού της αξίας ξένων νομισμάτων και ηχητικό σήμα για τις ώρες.
Όλα αυτά τα ρολόγια, όπως συμβαίνει και με ολόκληρη τη
βιομηχανία της πληροφόρησης, κινδυνεύουν να μη μας μεταδίδουν πλέον τίποτε,
ακριβώς επειδή μεταδίδουν πάρα πολλά. Εξάλλου, με τη βιομηχανία της
πληροφόρησης έχουν κι ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό: τώρα πια δε μιλάνε για
τίποτε άλλο εκτός από τον εαυτό τους και την εσωτερική τους λειτουργία. Το
αριστούργημα έχει επιτευχθεί με ορισμένα ρολόγια για κυρίες. Στα ρολόγια αυτά
οι δείκτες είναι εξαιρετικά δυσδιάκριτοι, το καντράν είναι από μάρμαρο, δεν
υπάρχουν γραμμές για τις ώρες και τα λεπτά κι έτσι, στην καλύτερη περίπτωση
μπορείς να πεις ότι βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα μεσημέρι και μεσάνυχτα, ίσως της
προπερασμένης ημέρας. Ο σχεδιαστής, όμως, άφησε έμμεσα να εννοηθεί ότι οι
κυρίες για τις οποίες προορίζεται αυτό το ρολόι, δεν έχουν τίποτε να κάνουν κι
έτσι, το μόνο που τους μένει είναι να κοιτάζουν μια μηχανή που αφηγείται την
ίδια της τη ματαιότητα.
Ουμπέρτο Εκο- Σημειώματα
