Πώς να αναγνωρίσετε και να ξεσκεπάσετε έναν δημαγωγό

Ο έπαινος, οι φιλοφρονήσεις, οι υποσχέσεις, τα δώρα, είναι τα όπλα με τα οποία μπορεί ένας πονηρός άνθρωπος να σας εξαπατήσει και να σας οδηγήσει εκεί που δεν θέλετε πραγματικά να πάτε. Όλοι έχουμε συναντήσει τέτοιους ανθρώπους, ειδικά πολιτικούς, που αγωνίζονται να μας πείσουν πως είναι φίλοι μας και θα εργαστούν για το καλό μας, αρκεί να τους εμπιστευτούμε. Στην πραγματικότητα, πολλοί από αυτούς, θέλουν απλώς να αρπάξουν την εξουσία για δικό τους όφελος. Σήμερα τους λέμε λαϊκιστές, στην αρχαία Ελλάδα τους έλεγαν κόλακες και δημαγωγούς.

Η τέχνη της πειθούς είναι αρχαιότατη και οι πολιτικοί την γνωρίζουν πολύ καλά, σε αντίθεση με τους περισσότερους απλούς πολίτες. Οι οποίοι είτε δεν γνωρίζουν αυτές τις τεχνικές είτε δεν είναι σε θέση να αντισταθούν στη γοητεία τους. Αν δώσουμε όμως προσοχή στις βασικές αρχές αυτής της τέχνης, που παραμένει ίδια εδώ και χιλιετίες, τότε θα ισχυροποιήσουμε τη θέση μας και δεν θα πέφτουμε τόσο εύκολα στην παγίδα τους. Αντιμετωπίστε τις τεχνικές εξαπάτησης

Για να μπορέσετε να το κάνετε αυτό, θα πρέπει να γνωρίζετε καλά αυτές τις τεχνικές. Κι επειδή η αρχή είναι το ήμισυ του παντός, μην επιτρέπετε σε κανέναν να διαμορφώνει την προδιάθεσή σας όπως τον βολεύει. Βασικά πέντε είναι οι τεχνικές που χρησιμοποιούν οι ρήτορες για να μας προδιαθέσουν θετικά πριν μπουν στο κυρίως θέμα, κι εδώ θα δούμε πως ν’ αναπτύξουμε πέντε αντίστοιχες αμυντικές αντιδράσεις:

Ο ρήτορας αποφεύγει την παράθεση επιστημονικών επιχειρημάτων και περιορίζεται σε γενικούς προβληματισμούς που συνδυάζουν την λογική με την ψυχολογία.

Γενικός προβληματισμός είναι, ας πούμε, η δήλωση «θα ενισχύσουμε τη δημοκρατία». Ωραίο ακούγεται (ποιος δεν αγαπά τη δημοκρατία!), αλλά πριν χειροκροτήσετε τον αγαπημένο σας πολιτικό σκεφτείτε: Τι στην ευχή σημαίνει αυτό; Ενίσχυση της δημοκρατίας είχε υποσχεθεί και ο Τζον Κένεντι, ο οποίος αγωνίστηκε για την διεύρυνση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις ΗΠΑ και δολοφονήθηκε γι’  αυτό, αλλά και ο Μάο Τσε Τουνγκ, που οδήγησε με την πολιτική του δεκάδες εκατομμύρια Κινέζους στον θάνατο. Ρωτήστε πώς ακριβώς, με ποια συγκεκριμένα μέτρα, σκοπεύει να ενισχύσει τη δημοκρατία. Αν αρνηθεί να απαντήσει, το πιθανότερο είναι πως έχει στον νου του μία «δημοκρατία» που δεν θα σας αρέσει καθόλου.

Ο ρήτορας κερδίζει τη συμπάθεια των ακροατών του προβάλλοντας μία εντυπωσιακή προσωπικότητα και αξιολογώντας ηθικά τις ανθρώπινες καταστάσεις, για να δείξει πως γνωρίζει καλά τι σας απασχολεί και τι σας βασανίζει.

Οι γοητευτικές προσωπικότητες μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς, αλλά μπορεί να αποδειχθούν πολύ επικίνδυνες. Όσο ο πολιτικός που υποστηρίζετε διαφημίζει τα ταλέντα του, και αγανακτεί με τις «άθλιες πρακτικές» εκείνων που έπληξαν τα συμφέροντά σας, εσείς ρίξτε μια ματιά στη ζωή του. Τι έχει κάνει ως τώρα; Ποιες κοινωνικές ομάδες υποστήριζε και πώς; Σεβόταν τον νόμο και τους συνανθρώπους του; Αν οι απαντήσεις που θα λάβετε δεν σας αρέσουν, να είστε σίγουροι πως δεν του ήρθε η επιφοίτηση του αγίου πνεύματος τώρα που επιδιώκει να τον ψηφίσετε. Οι δικές του πρακτικές θα είναι αθλιότερες από εκείνες των προκατόχων του, που σας ενοχλούσαν ως τώρα.

Ο ρήτορας δεν αναζητά την αλήθεια, αλλά βρίσκει επιχειρήματα για το αληθοφανές που θα εντυπωσιάσει το κοινό του.

Εδώ χρειάζεται μεγαλύτερη προσοχή. Όλοι οι άνθρωποι έχουμε την τάση να μένουμε προσκολλημένοι στις απόψεις που έχουμε ήδη σχηματίσει. Έτσι, είναι πολύ εύκολο να συμπαθήσουμε εκείνον που διατυπώνει τις ίδιες απόψεις και να αντιπαθήσουμε εκείνον που έχει την αντίθετη άποψη. Έχετε όμως βεβαιωθεί πως η άποψη που έχετε για ένα θέμα είναι όντως ορθή, ή μήπως την έχετε υιοθετήσει επιπόλαια, επειδή την εξέφρασε κάποιος που θαυμάζετε ή επειδή αυτή ήταν η άποψη των γονιών σας; Πριν αποφασίσετε αν αυτό που σας παρουσιάζει ο επίδοξος κυβερνήτης σας είναι αλήθεια ή ένα ψέμα που μοιάζει με αλήθεια, πρώτα πρέπει να μάθετε να αναγνωρίζετε την αλήθεια και να προσαρμόζετε τη σκέψη σας όταν τα δεδομένα διαψεύδουν εκείνο που πιστεύατε.

Ο ρήτορας γνωρίζει πολύ καλά τι θεωρεί το ακροατήριό του ευτυχία και προσπαθεί να πείσει πως αυτός θα τους εξασφαλίσει αυτή την ευτυχία.

Η ευτυχία είναι το ζητούμενο στη ζωή του καθενός μας, αλλά δεν έχουμε όλοι την ίδια γνώμη για το τι είναι ευτυχία. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως όλες οι κοινωνίες συμπεριλαμβάνουν στις προϋποθέσεις της ευτυχίας την οικονομική ευημερία, αλλά για το πώς αυτή επιτυγχάνεται δεν έχουν όλες οι κοινωνίες την ίδια άποψη. Πάντως, ο καλός ρήτορας θα γνωρίζει πολύ καλά τι πιστεύει η κοινωνία στην οποία απευθύνεται και δική σας ευθύνη είναι να εξετάσετε αν έχει αυτός ο άνθρωπος τα προσόντα να υποστηρίξει το μοντέλο της δικής σας ευτυχίας. Αν έχετε ανταποκριθεί με επιτυχία στα τρία προηγούμενα σημεία, δεν θα δυσκολευτείτε να καταλήξετε σε ένα ασφαλές συμπέρασμα.

Ο ρήτορας πρέπει να γνωρίζει ποιες αρετές εκτιμά το κοινό του, ώστε να το επαινέσει κατάλληλα.

Ο Σωκράτης έλεγε πως «Οι κυνηγοί θηρεύουν τους λαγούς με σκυλιά και οι κόλακες τους ανόητους με επαίνους». Σε μία χώρα με έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα, ο επίδοξος ηγέτης θα επαινέσει τους κατοίκους για την ευσέβειά τους και την εκκλησία τους για το έργο που προσφέρει. Συμμερίζεται όμως ο ίδιος τις αξίες που επαινεί; Αν ανήκετε σε έναν λαό που φημίζεται για την φιλοπατρία του κι εκείνος σας επαινεί γι’ αυτό, πριν φουσκώσετε από υπερηφάνεια, ερευνήστε αν ο πολιτικός αυτός έχει επιδείξει ανάλογη συμπεριφορά και αν το πρόγραμμά που σκοπεύει να εφαρμόσει περιλαμβάνει μέτρα που προστατεύουν πράγματι την πατρίδα σας ή ενώ μοιάζουν πατριωτικά στην πραγματικότητα την καταστρέφουν.

Αν καταφέρετε να διαχειριστείτε με ψυχραιμία τα πέντε αυτά σημεία, τότε θα έχετε χτίσει ένα ισχυρό τείχος προστασίας απέναντι σε έναν επίδοξο απατεώνα. Όμως, μην ξεχνάτε πως αυτή είναι μόνο αρχή. Ως εδώ δεν του έχετε επιτρέψει να διαμορφώσει την προδιάθεσή σας. Θα συνεχίσει όμως την εκστρατεία του και εσείς θα πρέπει να παραμείνετε σε εγρήγορση. Ως την ημέρα που θα κληθείτε να ψηφίσετε, εκείνος θα επιχειρήσει να διαχειριστεί προς όφελός του την οργή σας, τους φόβους σας, τις ελπίδες σας, την αγάπη σας για την οικογένεια και πολλά άλλα.