Η ισότητα υπό Νόαμ Τσόμσκι

D.B. Πρέπει άραγε να προσπαθούμε απλώς για ισότητα στις ευκαιρίες η για ισότητα στο αποτέλεσμα, δηλαδή στο να καταλήγουν όλοι οι πολίτες λίγο-πολύ στην ίδια οικονομική κατάσταση;

Πολλοί σχολιαστές, αρχής γενομένης από τον Αριστοτέλη, υποστήριξαν ότι η ισότητα ως προς το αποτέλεσμα θα έπρεπε να αποτελεί κύριο στόχο μιας δίκαιης και ελεύθερης κοινωνίας. (Δεν εννοούσαν απολύτως ίδια αποτελέσματα αλλά τουλάχιστον σχετικά ίσες συνθήκες).

Η αποδοχή της ριζικής ανισότητας ως προς το αποτέλεσμα συνιστά σοβαρή οπισθοδρόμηση από τον πυρήνα της ανθρωπιστικής φιλελεύθερης παράδοσης. Πράγματι, η υπεράσπιση των αγορών από τον Νταμ Σμιθ βασίστηκε στην προϋπόθεση ότι κάτω από συνθήκες απόλυτης ελευθερίας, οι ελεύθερες αγορές θα οδηγούσαν σε απόλυτη ισότητα αποτελέσματος, κάτι που πίστευε πως ήταν καλό.

Μια άλλη μεγάλη μορφή του πανθέου, ο ντε Τοκά, θαύμαζε τη σχετική ισότητα που νόμιζε ότι έβλεπε στην αμερικανική κοινωνία. (Υπερέβαλε σημαντικά, αλλά ας αφήσουμε στην άκρη το ερώτημα κατά πόσον είχε ακριβή εικόνα της δομής της). Επεσήμανε με μεγάλη σαφήνεια ότι αν προαγόταν ποτέ “μια μόνιμη ανισότητα των συνθηκών” αυτό θα ήταν ο θάνατος της δημοκρατίας .

Παρεμπιπτόντως, σε άλλα μέρη του έργου του που δεν μνημονεύονται ευρέως, ο ντε Τοκβίλ καταδίκασε την “αριστοκρατία των εργοστασιαρχών” που έβλεπε να ανθεί στις ΗΠΑ, αποκαλώντας την “μια από τις στυγνότερες” της ιστορίας. Έλεγε ότι, αν ποτέ αποκτούσε εξουσία, θα μπλέκαμε άσχημα. Τον ίδιο φόβο είχαν ο Τζέφερσον και άλλες μορφές του Διαφωτισμού. Δυστυχώς, αυτό συνέβη σε κλίμακα πολύ μεγαλύτερη και από τους χειρότερους εφιάλτες τους.

D.B. Ο Ρον Ντάνιελς (Ron Daniels), που διευθύνει το Κέντρο για τα Συνταγματικά Δικαιώματα στη Ν. Υόρκη, χρησιμοποιεί τη μεταφορά των δύο δρομέων σε έναν αγώνα δρόμου: ο ένας ξεκινά από τη γραμμή της αφετηρίας, ο άλλος δυο μέτρα πριν από τη γραμμή του τέρματος.

Είναι μια καλή αναλογία, δεν νομίζω όμως ότι πιάνει την ουσία του πράγματος. Είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει ούτε κατ’ ελάχιστο κάτι που να μοιάζει με ισότητα ευκαιριών σε τούτη τη χώρα, αλλά ακόμα και αν υπήρχε, πάλι το σύστημα θα ήταν αφόρητο.

Έστω ότι έχουμε δύο δρομείς που ξεκινούν από το ίδιο ακριβώς σημείο, φορούν τα ίδια ακριβώς αθλητικά παπούτσια και τα λοιπά. Ο ένας τερματίζει πρώτος και παίρνει ό,τι θέλει- ο άλλος τερματίζει δεύτερος και λιμοκτονεί.

D.B. Ένας από τους μηχανισμούς αντιμετώπισης της ανισότητας είναι η “θετική δράση” (affirmative action). Τι γνώμη έχετε γι’ αυτήν;

Πολλές κοινωνίες θεωρούν ένα τέτοιο σύστημα εντελώς αυτονόητο. Στην Ινδία, για παράδειγμα, ένα είδος συστήματος “θετικής δράσης” που το λένε κρατήσεις (reservations) θεσμοθετήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1940, τον καιρό της ανεξαρτησίας, σε μια προσπάθεια υπέρβασης πολύ παλιών και βαθιά ριζωμένων διαφορών ανάμεσα στις κάστες και τα φύλα.

Οποιοδήποτε παρόμοιο σύστημα θα ταλαιπωρήσει κάποιους, προκειμένου (όπως ελπίζεται) να αναπτυχθεί στο μέλλον μία κοινωνία με περισσότερη ισότητα και δικαιοσύνη. Το πώς θα δουλέψει όμως στην πράξη μπορεί να αποδειχθεί περίπλοκο και γεμάτο παγίδες. Δεν νομίζω ότι υπάρχουν απλοί μηχανικοί κανόνες γι’ αυτό.

Η επίθεση στη “θετική δράση” είναι, σε μεγάλο βαθμό, μια προσπάθεια να δικαιωθούν εκ των υστέρων τα καταπιεστικά και μεροληπτικά πρότυπα του παρελθόντος. Από την άλλη μεριά, η “θετική δράση” πρέπει βέβαια να σχεδιαστεί έτσι ώστε να μη ζημιώσει φτωχούς ανθρώπους που συμβαίνει να μην ανήκουν στις κατηγορίες για τις οποίες προβλέπεται βοήθεια.

Αυτό μπορεί εύκολα να γίνει. Έχουν υπάρξει πολύ αποτελεσματικές εφαρμογές της “θετικής δράσης” —στα πανεπιστήμια, στον κατασκευαστικό κλάδο της βιομηχανίας, στις δημόσιες υπηρεσίες και αλλού. Αν προσέξεις τις λεπτομέρειες, θα βρεις πολλά πράγματα που σηκώνουν κριτική, αλλά το πρόγραμμα είναι στην ουσία του ανθρωπιστικό και σωστό.